از استقبال بی سابقه در کاخ سفید تا رویارویی نفت / چگونه روابط گرم آمریکا و هند قربانی بازی روسیه شد؟

به گزارش تهران بهشت، ماه فوریه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، میزبان نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند در کاخ سفید میزبانی بود و در همین دیدار او را «دوستی بزرگ» خواند و در آغوش کشید. اما تنها شش ماه بعد، روابط میان رهبران دو دموکراسی بزرگ جهان به‌شدت تیره شده است.

اخیرا ترامپ تعرفه ۲۵ درصدی بر کالاهای هندی اعمال کرد و با زبانی تند، اقتصاد پنجم جهان را هدف حمله لفظی قرار داد. همزمان ترامپ در مجموعه‌ای از پست‌های شبانه در Truth Social موانع تجاری هند را «دشوار و زننده» توصیف کرد و اقتصادهای بزرگ در حال رشد هند و روسیه را «اقتصادهای مرده» خواند.

این اظهارات خشمگینانه، مقامات هندی را غافلگیر کرد و تحلیلگران را به تکاپو انداخت تا دریابند چگونه روابط شخصی گرم میان ترامپ و مودی، به این سرعت فروپاشیده است؟

چرا مودی از چشم ترامپ افتاد؟

ایندرانی باگچی، مدیر اندیشکده مرکز آنانتا در این باره به فایننشال تایمز گفت: «ترامپ آشکارا رویارویی با مودی را شخصی کرده؛ به‌نظرم دیگر موضوع سیاست مطرح نیست.» ترامپ هفته‌ها پیش از توافق تجاری قریب‌الوقوع با دهلی‌نو خبر داده بود، توافقی که قرار بود از اعمال تعرفه ۲۶ درصدی تحت عنوان «روز آزادی‌بخش» جلوگیری کند. اما تعرفه‌هایی که روز چهارشنبه اعلام شد، تنها یک درصد کمتر از این رقم بود. ترامپ همچنین اعلام کرد که هند به‌خاطر خرید نفت از روسیه، با مجازات بیشتری روبه‌رو خواهد شد.

راجا موهان، استاد مهمان در موسسه مطالعات آسیای جنوبی در سنگاپور، در این باره خاطرنشان کرد: «هندی‌ها نسبت به تحقیر، چه واقعی و چه فرضی، بسیار حساس‌اند؛ و این روشی نیست که هند با هیچ رئیس‌جمهوری برخورد کند. این سبک تند، زبان تهاجمی و رفتار ناگهانی، مغایر با مناسبات دیپلماتیک است.»

هم صدایی واشنگتن و اسلام آباد

دولت مودی اعلام کرده در حال بررسی پیامدهای اقدام ترامپ است. مقاماتی نیز به فایننشال تایمز گفتند که همچنان انتظار دارند هیئتی آمریکایی برای ادامه مذاکرات تجاری تا پایان ماه جاری به هند بازگردد.

پیوش گویال، وزیر بازرگانی هند، در اظهاراتی کوتاه در پارلمان اعلام کرد: «ما همه اقدامات لازم را برای حفظ و پیشبرد منافع ملی‌مان انجام خواهیم داد.» همزمان مقام‌های آمریکایی روشن کرده‌اند که دلیل اصلی نارضایتی واشنگتن، واردات نفت هند از روسیه است؛ وارداتی که اکنون بزرگ‌ترین منبع تامین انرژی این کشور محسوب می‌شود.

مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در گفت‌وگو با شبکه فاکس‌نیوز مدعی شد: «خرید نفت از روسیه، مساله‌ای آزاردهنده است. در واقع، هند با این کار به تامین مالی جنگ روسیه در اوکراین کمک می‌کند.»

به‌گفته تحلیلگران، ماجرا فراتر از روابط شخصی ترامپ-مودی یا مناسبات اقتصادی با بزرگ‌ترین شریک تجاری هند است. آن‌ها معتقدند ترامپ هم‌زمان در حال نزدیک شدن به رقیب اصلی هند، یعنی پاکستان است؛ آن هم تنها چند هفته پس از درگیری مرزی دو کشور. با این همه کریستوفر کلری، پژوهشگر اندیشکده استیمسون سنتر بر این باور است که هند که نسبت به جایگاه رو به رشدش در جهان اطمینان بیشتری پیدا کرده، دیگر خود را مجبور به سازش با ایالات متحده نمی‌بیند؛ به‌ویژه زمانی که با فردی معامله‌گر مانند ترامپ طرف است.

شکاف ژئوپلیتیکی در بستر همکاری

در دوران جنگ سرد، روابط آمریکا و هند تیره بود، چرا که دهلی‌نو به اتحاد با مسکو گرایش داشت. اما در دو دهه گذشته، همکاری‌ها در زمینه دفاعی و فناوری به‌شدت گسترش یافته و به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی مقابله دموکراسی‌ها با چین توسعه‌طلب تلقی می‌شد. ماه فوریه، دو کشور اعلام کردند که قصد دارند مشارکت دفاعی ۱۰ ساله را آغاز کرده و تا پاییز، نخستین مرحله از توافق تجاری دوجانبه را امضا کنند.

به گفته تحلیلگران، طرفین در مذاکرات پیشرفت‌هایی در زمینه کاهش تعرفه‌ها و بازگشایی بازار در بخش‌های مختلف داشتند. هند اما بر حفاظت از بازارهای حساس خود در حوزه غلات و لبنیات پافشاری می‌کرد. با این حال، توافق نهایی هرگز از سوی ترامپ امضا نشد، چرا که روابط شخصی میان رهبران دو کشور رو به وخامت گذاشت.

ناراحتی دهلی‌نو زمانی شدت گرفت که ترامپ، در جریان درگیری ماه مه هند و پاکستان، مداخله کرد. این درگیری پس از حمله‌ای در کشمیر تحت کنترل هند رخ داد که ۲۶ غیرنظامی کشته شدند. هند پاکستان را مسئول دانست، اما اسلام‌آباد این اتهام را رد کرده و خواستار تحقیقاتی بی‌طرفانه شد.

دولت مودی همچنین ادعای ترامپ مبنی بر میانجی‌گری در برقراری آتش‌بس را رد کرد و استفاده از توافق تجاری به‌عنوان ابزار فشار را نادرست دانست. در مقابل، پاکستان ترامپ را برای جایزه صلح نوبل نامزد کرد و نقش او در کاهش تنش‌ها را ستود.

معامله‌گری ترامپ با پاکستان؛ نفت، فناوری و نارضایتی هند

اسلام‌آباد برای جلب حمایت رئیس‌جمهور معامله‌گر آمریکا، یک عضو ارشد گروه داعش خراسان را تحویل داد و همچنین بسته‌ای از همکاری‌ها در زمینه رمزارز، هوش مصنوعی، نفت و مواد معدنی حیاتی را پیشنهاد کرد.

همزمان عاصم منیر، فرمانده ارتش و رهبر غیررسمی پاکستان، در ژوئن در ضیافت ناهاری دو ساعته در کاخ سفید شرکت کرد. تقریبا هم‌زمان با اعمال تعرفه بر هند، ترامپ از توافق با پاکستان برای توسعه ذخایر عظیم نفتی این کشور خبر داد. او حتی گفت شاید روزی پاکستان به هند نفت بفروشد؛ اظهاراتی تحریک‌آمیز برای دهلی‌نو. تعرفه بر کالاهای پاکستانی نیز تنها ۱۹ درصد تعیین شد.

به گفته اشلی تلیس، تحلیلگر ارشد فعال در موسسه کارنگی، گرچه خرید نفت از روسیه علت اصلی تنش فعلی نیست، اما «قطعا بر روابط دهلی و واشنگتن سایه می‌افکند.»

او افزود: «تا زمانی که ترامپ به پوتین با نرمی برخورد می‌کرد، خرید نفت هند مساله‌ای نبود. اما حالا که تمرکز ترامپ بر آتش‌بس در اوکراین بیشتر شده، ناگهان این گزاره به مشکل تبدیل شده است.»

نکته قابل تامل در این میان آن است که این درگیری دیپلماتیک هم‌زمان با جلسه پارلمان هند رخ داده و مخالفان داخلی مودی نیز از فرصت برای حمله به نخست‌وزیر استفاده کرده‌اند؛ شخصیتی که معمولا در داخل کشور چالش جدی‌ای ندارد. رهبر اپوزیسیون، راهول گاندی، در واکنش به اظهارات ترامپ گفت: «همه می‌دانند که اقتصاد هند مرده است. رئیس‌جمهور ترامپ فقط یک حقیقت را بیان کرده است.»